Archiwum Państwowe we Wrocławiu Koniec Małej Moskwy

KONIEC MAŁEJ MOSKWY

Proces wycofywania wojsk Federacji Rosyjskiej z Legnicy, zwalniane obiekty oraz ich stan obecny

Wprowadzenie

Armia Czerwona wkroczyła do Legnicy 9 lutego 1945 r. Dnia 3 maja 1945 r. przybył do Legnicy polski Pełnomocnik Obwodowy, który „przejął” miasto od radzieckiego komendanta wojennego. Jednak już w połowie lipca wszyscy Polacy wraz z polską administracją zostali usunięci przez radzieckie władze wojskowe z lewobrzeżnej części Legnicy. Drugie wówczas po Wrocławiu pod względem wielkości miasto na Dolnym Śląsku, dogodnie położone geograficznie, w którym zachował się w nienaruszonym stanie poniemiecki garnizon wojskowy wraz z całą infrastrukturą, na 48 kolejnych lat stało się siedzibą dowództwa Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (z kilkuletnią przerwą) i de facto - miastem okupowanym. Prawną podstawą powołania PGWAR stanowił układ o przyjaźni i współpracy Polski i ZSRR z 21 kwietnia 1945 r., a utworzono ją z jednostek II Frontu Białoruskiego, wycofanych z północnej części okupowanych Niemiec. Oprócz poniemieckich obiektów koszarowych, wojsko radzieckie zajęło m. in. zakłady przemysłowe i rzemieślnicze. Radziecka armia dysponowała w sumie 1200 obiektami zlokalizowanymi na powierzchni 17 kilometrów kwadratowych. „Lotnisko, bazy magazynowe, szpitale, jednostki wojskowe, obiekty oświatowe i sportowe oraz budynki mieszkalne przejęte ostatecznie 16 września 1993 r. przez Skarb Państwa stanowiły 1/3 starej, secesyjnej, centralnej części miasta”. Do 1956 r. stacjonowanie Rosjan na terytorium Polski nie było prawnie uregulowane, pozostając praktycznie poza wszelką kontrolą.

W 1951 r. odsłonięto na pl. Słowiańskim Pomnik Wdzięczności dla Armii Radzieckiej, stojący do dziś w reprezentacyjnym centrum miasta.

Dwustronne negocjacje międzyrządowe w sprawie wycofania wojsk rozpoczęto w grudniu 1990 r. w Moskwie; w połowie 1991 r. przestał istnieć Układ Warszawski, w grudniu 1991 rozpadł się ZSRR, a zwierzchnictwo nad PGWAR przejęła Federacja Rosyjska. Uzgodniony z trudem harmonogram wycofywania wojsk radzieckich z Polski przewidywał jego ostateczny termin na koniec 1993 r. Po opuszczeniu terenu Legnicy przez jednostki bojowe, pozostały jeszcze jednostki likwidacyjne i zabezpieczające tranzyt wojsk z terytorium Niemiec do Rosji. „Ostatni żołnierze opuścili Legnicę 16 IX 1993 r. o godz. 20.32 pociągiem specjalnym relacji Legnica – Brześć”.

Prezentowane na wystawie dokumenty i fotografie pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego we Wrocławiu Oddział w Legnicy, a zachowały się w zespole „Urząd Wojewódzki w Legnicy, [1948-1975]1975-1998[1999]”. Fotografie (z lat 1992-1996) wykonane zostały w większości podczas prac Zespołu ds. przejmowania mienia po JAR (Jednostkach Armii Radzieckiej), funkcjonującego na początku lat 90. XX w. w strukturze Zakładu Administracyjno-Gospodarczego przy Urzędzie Wojewódzkim w Legnicy. Pokazywane są po raz pierwszy. Wystawę uzupełniają współcześnie wykonane fotografie obiektów „pojarowskich” w Legnicy, autorstwa Jarosława Bednarka.

Pobyt wojsk Armii Radzieckiej w Legnicy: 1945-1993

Armia Radziecka, po zajęciu Legnicy w 1945 roku, niechętnie „oddawała” w ręce legniczan zajęte budynki i tereny. Proces trwał przez 48 lat, by wreszcie w 1993 roku miasto stało się całkowicie polskie.

„Układ między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską w sprawie wycofania wojsk Federacji Rosyjskiej z terytorium Polski”, Moskwa, 22 maja 1992 r.

(Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Legnicy (dalej APL), Urząd Wojewódzki w Legnicy (dalej UW Legnica), sygn. 10/197, s. 7-11, 44-45)

fot. 1

fot. 2

„Układ między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską w sprawie wycofania wojsk Federacji Rosyjskiej z terytorium Polski”, Moskwa, 22 maja 1992 r.

(Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Legnicy (dalej APL), Urząd Wojewódzki w Legnicy (dalej UW Legnica), sygn. 10/197, s. 7-11, 44-45)

fot. 3

fot. 4

fot. 5

Stan przekazywanych obiektów

(APL, UW Legnica, sygn. 10/197, s. 44-45)

fot. 6

fot. 7

Kryteria, jakie powinny być stosowane przy rozdysponowaniu mienia po Jednostkach Armii Radzieckiej (JAR)

(APL, UW Legnica, sygn. 10/212, s. 5-6)

fot. 8

fot. 9

Przejmowanie samych budynków nie było bezproblemowe…

fot. 10

fot. 11

fot. 12

Budynki Szpitala przy ul. Chojnowskiej

(APL, UW Legnica, sygn. 10/102, 10/187, 10/189, 10/190, 10/190, 10/192)

fot. 13

fot. 14

Budynki Szpitala przy ul. Chojnowskiej

(APL, UW Legnica, sygn. 10/102, 10/187, 10/189, 10/190, 10/190, 10/192)

fot. 15

fot. 16

Budynki Szpitala przy ul. Chojnowskiej

(APL, UW Legnica, sygn. 10/102, 10/187, 10/189, 10/190, 10/190, 10/192)

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

Budynki Szpitala przy ul. Chojnowskiej

(APL, UW Legnica, sygn. 10/102, 10/187, 10/189, 10/190, 10/190, 10/192)

fot. 21

fot. 22

Budynki Szpitala przy ul. Chojnowskiej

(APL, UW Legnica, sygn. 10/102, 10/187, 10/189, 10/190, 10/190, 10/192)

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

Stan obecny: rok 2013

(część wyremontowana należy do Ośrodka Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej w Legnicy pozostała, dotąd nie remontowana, do prywatnego właściciela)

fot. 27

fot. 28

Stan obecny: rok 2013

(część wyremontowana należy do Ośrodka Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej w Legnicy pozostała, dotąd nie remontowana, do prywatnego właściciela)

fot. 29

fot. 30

Stan obecny: rok 2013

(część wyremontowana należy do Ośrodka Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej w Legnicy. Pozostała, dotąd nie remontowana, do prywatnego właściciela)

fot. 31

fot. 32

fot. 33

Stan obecny: rok 2013

(część wyremontowana należy do Ośrodka Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej w Legnicy. Pozostała, dotąd nie remontowana, do prywatnego właściciela)

fot. 34

fot. 35

fot. 36

fot. 37

Stan obecny: rok 2013

(część wyremontowana należy do Ośrodka Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej w Legnicy. Pozostała, dotąd nie remontowana, do prywatnego właściciela)

fot. 38

fot. 39

Stan obecny: rok 2013

(część wyremontowana należy do Ośrodka Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej w Legnicy. Pozostała, dotąd nie remontowana, do prywatnego właściciela)

fot. 40

fot. 41

Lotnisko – główna arteria zaopatrzenia garnizonu legnickiego

Fotografie wykonane w 1996 r. (APL, UW Legnica, sygn. 15/66)

W trakcie „wyjścia” wojsk Federacji Rosyjskiej, lotnisko zostało przez Rosjan całkowicie pozbawione infrastruktury, podziemne zbiorniki paliwa zostały zalane wodą, teren skażony paliwem lotniczym. Zdewastowane i pozbawione należytego zabezpieczenia, straciło zupełnie znaczenie i funkcję ośrodka komunikacji lotniczej.

fot. 42

fot. 43

fot. 44

Lotnisko - stan obecny

Legnickie lotnisko zajmują obecnie sklepy wielkopowierzchniowe oraz hurtownie i firmy prywatne.

fot. 45

fot. 46

fot. 47

fot. 48

Dom Oficera

(APL, UW Legnica, sygn. 15/5).

Dom Oficera stanowił kulturalne centrum radzieckiej Legnicy, mieścił bibliotekę, kina, salę widowiskową, restaurację. Fotografie z 1993 r.

fot. 49

fot. 50

fot. 51

fot. 52

Dom Oficera - stan obecny

W 1992 roku budynek został przekazany Kurii Biskupiej w Legnicy.

fot. 54

fot. 55

fot. 56

ДОМ КНИГИ [Dom książki]

(obecnie ul. Jana Pawła II 2; fot. z 1992 r.; APL, UW Legnica, sygn. 10/183)

fot. 57

fot. 58

fot. 59

fot. 60

ДОМ КНИГИ [Dom książki]

(obecnie ul. Jana Pawła II 2; fot. z 1992 r.; APL, UW Legnica, sygn. 10/183)

fot. 61

fot. 62

fot. 63

fot. 64

ДОМ КНИГИ - stan obecny

Siedziba Biskupa Legnickiego. (fot. z 2013r.)

fot. 65

Budynek sztabowy Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej przy ul. Grabskiego

(APL, UW Legnica, sygn. 15/66)

fot. 66

fot. 67

Budynek sztabowy Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej - stan obecny

Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy (fot. z 2013 r.)

fot. 68

Więzienie przylegające do Budynku Komendantury Garnizonowej

(APL, UW Legnica, sygn. 15/60, fot. z 1993)

fot. 69

fot. 70

Nieistniejący obecnie budynek więzienia wraz z budynkiem Komendantury (obecnie Sąd Okręgowy) stanowił kompleks.

Jak głosiła ponura PRL-owska anegdota, był to najwyższy budynek w mieście – z jego okien widać było Daleki Wschód i Syberię. Były to tradycyjne kierunki, w które wyruszali żołnierze karnie odesłani z powrotem do ZSRR.

Areszt garnizonowy był miejscem, do którego z całego kraju zwożono żołnierzy AK zatrzymanych przez NKWD i UB. Kilka razy do roku z Legnicy wyjeżdżał specjalny pociąg-więźniarka, wywożący więźniów do łagrów. Na dziedzińcu rozstrzeliwano skazanych na karę śmierci. Budynek rozebrano w 1996 roku, a pozyskane cegły przeznaczono na budowę cerkwi greckokatolickiej przy ul. Wrocławskiej. Dwa lata później na terenie dawnego więzienia ustawiono pomnik poświęcony pamięci ofiar komunizmu z lat 1939 – 1956 oraz stację benzynową.

Teren po byłym więzieniu - stan obecny

(ul. Muzealna; fot. z 2013 r.)

fot. 71

fot. 72

Zgodnie z dwustronnymi ustaleniami, mieszkania i domy zajmowane przez Rosjan miały być wyremontowane przed przekazaniem stronie polskiej. Szybko jednak zarzucono te wytyczne, a Rosjanie, starając się jak najszybciej opuścić miasto, nie dbali o stan obiektów. Ich stan był często dodatkowo pogarszony przez demontaż i sprzedaż wszelkiego wewnętrznego wyposażenia.

fot. 73

fot. 74

fot. 75

fot. 76

Większość domów i mieszkań udało się po latach remontów przywrócić do stanu niemalże „przedwojennego”

fot. 77

fot. 78

Jednak początkowo bywały w opłakanym stanie

fot. 79

Niektóre nosiły ślady „przyjaźni polsko-radzieckiej”

fot. 80

Większość mienia, które mogło być rozmontowane, zostało rozmontowane i wywiezione bądź sprzedane przez wojsko