Osiemnastowieczna Kronika Jeleniej Góry autorstwa Davida Zellera

Wśród kilku rękopiśmiennych kronik jeleniogórskich, zachowanych w zasobie Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Oddział w Jeleniej Górze, jedną z najstarszych i najciekawszych jest Kronika Davida Zellera, napisana w latach 1720-1738, składająca się z 12 tomów. Znajduje się ona w zespole archiwalnym nr 83/3 „Akta miasta Jeleniej Góry” pod sygn. 2886-2897. Pełen tytuł Kroniki brzmi: „Vermehrte Hirschbergische Merkwürdigkeiten darinnen so wohl von der Stadt Hirschberg Erbauung, Situation und Gegend, Ober-Regenten, Consulibus, Pastoribus und Scholae Rectoribus, Physicis und übrigen Gelehrten Geistlichen und Weltlichen Standes, Allerhand Unglücks-Fällen und erlittenen Kriegs-Drangsaalen, nebst deroselben Weich-Bilds Städten und Dörffern; als auch von der Evangelischen Kirche und Schule gehandelt wird, gesammelt und mitgetheilet von M. David Zeller Colleg. I. an der A.C. Schule vor Hirschberg“.

Opis fizyczny:

Każdy z tomów Kroniki został spisany przez jej autora odręcznie, atramentem, na papierze czerpanym, żeberkowym in octavo. Na niektórych kartach widoczne (słabo czytelne) znaki wodne. Każda z części (tomów), prawdopodobnie w latach 30-tych XX w., otrzymała jednolitą tekturową oprawę książkową, z papierową okleiną introligatorską w kolorze czarnym. Grzbiet z płótna zabarwionego na czarno. Poszczególne składki są szyte nićmi lnianymi. Każdy tom posiada wymiar: wysokość grzbietu 220 mm, szerokość 180 mm. Strony posiadają paginację naniesioną odręcznie (ołówek) lub numeratorem (tusz); format strony 180 mm x 160 mm.

Zawartość:

Każdy z 12 tomów Kroniki poświęcony został innemu zagadnieniu, które określono w jego tytule. Zestawienie poszczególnych tomów i ich tytułów oraz liczbę stron przedstawia poniższa tabela.

Pieczęcie własnościowe:

Poszczególne tomy Kroniki posiadają pieczęcie własnościowe:

1. Biblioteki ewangelickiego Kościoła Łaski w Jeleniej Górze (pieczęć okrągła – średnica 32 mm) z napisem w otoku: „BIBLIOTHEK DER EVANGEL. GNADENKIRCHE" oraz pośrodku „HIRSCHBERG i /Schl.”. Odciśnięta w ciemnogranatowym tuszu.
2. Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze:
   1. podłużna z napisem: „W.A.P. Wrocław / O.T. Jelenia Góra / Archiwum m. Jeleniej Góry / Nr …”. Odciśnięta w niebieskim tuszu i z naniesionym odręcznie numerem właściwej sygnatury;
   2. okrągła (średnica 15 mm), z napisem w otoku „ARCHIWUM PAŃSTWOWE WROCŁAW” i pośrodku „83”, odciśnięta w czerwonym tuszu.

Dzieje:

Kronika do 1738 r. była w posiadaniu autora, a po jego śmierci została przekazana do biblioteki Szkoły Ewangelickiej w Jeleniej Górze, gdzie przechowywano ją do lat 30-tych XX w. Następnie została przejęta przez Miejskie i Powiatowe Archiwum w Jeleniej Górze (Stadt-und Kreisarchiv Hirschberg), które przeprowadziło jej konserwację i dodało nowe oprawy tekturowe. W 1945 r. przejęte wraz z całym zasobem przez Archiwum Miejskie w Jeleniej Górze, które w 1951 r. zmieniło nazwę na Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Oddział Terenowy w Jeleniej Górze. W drugiej połowie lat 50-tych XX w. włączono Kronikę do zespołu „Akta miasta Jeleniej Góry”, gdzie pozostają do dziś.

Publikacje Kroniki:

Trzy części Kroniki Zellera zostały wydane drukiem w Jeleniej Górze w latach 1720-1726. Poniżej opis bibliograficzny wydanych tomów: David Zeller, Hirschbergische Merckwürdigkeiten, Erster Theil, Darinnen überhaupt von der Stadt Erbauung Situation und Beschaffenheit auch was sich sonst bey derselben biß auf das Jahr 1648. da der Westphälische Frieden geschlossen worden, begeben; Insonderheit aber von denen alten Hirschbergischen Gelehrten gehandelt wird gesammelt und mitgetheilet von M. ..., Coll. II. an der Evangel. Schule vor Hirschberg; Hirschberg, druckt und verlegts Dietrich Krahn vor dem Schildauer Thor nahe am Graben, Anno 1720. — 213 s., [27] s. ; 16x10 David Zeller, Zweyter Theil der Hirschbergischen Merckwürdigkeiten, Darinnen von dem hierum-liegenden Riesen-Gebürge und dessen beschriebenen Gespenste dem Rübe-Zahl gehandelt wird; Aus den besten Autoribus gesammlet und zur Verbesserung des. I. Theils mitgetheilt von M. ..., Colleg. II. an der Evangel. Schule allhier ; Hirschberg, Verlegts und druckts Dietrich Krahn, Anno [172?]. — 128 s. ; 16x10 David Zeller, Dritter Theil der Hirschbergischen Merckwürdigkeiten, darinnen von dem so genannten Hirschbergischen Warmen-Bade gehandelt wird aus dem besten Autoribus gesammlet und zur Verbesserung des I. Theils mitgetheilet von M. ..., Colleg. II. an der Evangel. Schule allhier ; Hirschberg, Verlegt und druckts Dietrich Krahn, Anno 1726. — 144 s. ; 16x10 W latach 90-tych XX w. i na początku XXI stulecia Ullrich Junker dokonał transkrypcji tekstu wszystkich 12 tomów Kroniki, publikując je własnym sumptem w niewielkiej ilości egzemplarzy (Bodnegg, maj 2005, 9 tomów). W 2009 r. transkrypcja ta została umieszczona na stronach internetowych Jeleniogórskiej Biblioteki Cyfrowej.

Życiorys Davida Zellera:

David Zeller urodził się 31 maja 1676 r. w miejscowości Ober-Oderwitz koło Żytawy (Zittau) na Łużycach, jako syn miejscowego kupca. Pierwsze nauki pobierał w domu, a następnie uczęszczał do gimnazjum w Zittau. W latach 1697-1699 studiował w Uniwersytetach w Halle i w Lipsku, uzyskując tytuł magistra. Dnia 25 stycznia 1710 r. został nauczycielem w nowopowstałej szkole ewangelickiej (łacińskiej) w Jeleniej Górze. W tymże roku (19 października) ożenił się z Sophią Marią Neunhertz, córką miejscowego pastora, z którą miał siedmioro dzieci. Początkowo mieszkał w bielarni należącej do Glafeyów, w budynku której w latach 1927-2005 mieściła się siedziba Oddziału Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze – ul. Podwale 27. Zeller zmarł w Jeleniej Górze 19 września 1738 r. i pochowany został na miejscowym cmentarzu ewangelickim przy kościele św. Krzyża.

Opracował: Ivo Łaborewicz